Endometrioza to schorzenie, które dotyka miliony kobiet na całym świecie, często pozostając przez lata niezdiagnozowane. Jej niejednoznaczne objawy i różnorodność lokalizacji zmian sprawiają, że pacjentki borykają się nie tylko z bólem, ale też z trudnościami w codziennym funkcjonowaniu i problemami z płodnością. Wczesne rozpoznanie i kompleksowa opieka medyczna mogą znacznie poprawić jakość życia, zminimalizować ból i zwiększyć szanse na ciążę.
Endometrioza – co to za choroba?
Endometrioza to przewlekłe schorzenie ginekologiczne, w którym komórki podobne do błony śluzowej macicy (endometrium) lokalizują się poza jamą macicy. Mogą występować w jajnikach (tworząc torbiele endometrialne, tzw. „czekoladowe”), otrzewnej, jajowodach, a nawet w odległych narządach, jak płuca czy węzły chłonne. Endometrium pobrane z nieprawidłowej lokalizacji reaguje na hormon estrogen tak samo jak maciczne – rośnie i złuszcza się cyklicznie, co prowadzi do miejscowych krwawień, stanu zapalnego, bliznowacenia oraz powstawania zrostów.
Szacuje się, że na endometriozę cierpi około 10–15% kobiet w wieku rozrodczym, a w grupie pacjentek z zaburzeniami płodności nawet do 50%. Choroba negatywnie wpływa na jakość życia, powodując przewlekły ból miednicy, zaburzenia cyklu miesiączkowego, dyspareunię (ból podczas stosunku) oraz trudności z zajściem w ciążę.
Przyczyny endometriozy – co wpływa na jej rozwój?
Etiologia endometriozy jest wieloczynnikowa. Główne mechanizmy to:
· Wsteczne miesiączkowanie – krew zawierająca komórki endometrium cofa się jajowodami do jamy otrzewnej, gdzie implantuje się w tkankach.
· Metaplazja celomalna – przemiana komórek otrzewnej w komórki endometrium pod wpływem czynników hormonalnych.
· Rozsiew drogą limfatyczną i krwionośną – komórki endometrialne migrują do odległych narządów.
· Zaburzenia hormonalne – nadmierna ekspozycja na estrogeny, zaburzenia osi HP–J (podwzgórze–przysadka–jajniki) oraz zaburzenia cyklu miesiączkowego.
· Zaburzenia immunologiczne – niewystarczająca aktywność komórek NK i makrofagów utrudnia eliminację ektopowych komórek.
· Predyspozycje genetyczne – ryzyko wzrasta przy występowaniu endometriozy w rodzinie.
· Czynniki środowiskowe – ekspozycja na toksyny, jak dioksyny, może zwiększać ryzyko.
Zaburzenia endometrialne w połączeniu z przewlekłym stanem zapalnym i zaburzeniami immunologicznymi sprzyjają powstaniu bolesnych zrostów i torbieli endometrialnych.
Endometrioza a rak – czy istnieje związek?
Choć endometrioza jest zmianą łagodną, to przewlekłe stany zapalne mogą predysponować do transformacji nowotworowej. Obserwuje się:
· Zwiększone ryzyko raka jajnika - podtyp endometrioidalny i jasnokomórkowy. Kobiety z endometriozą mają o 1,5–2 razy wyższe ryzyko zachorowania.
· Mutacje genetyczne - u pacjentek z endometriozą częściej wykrywa się mutacje w PTEN, ARID1A, KRAS.
· Monitorowanie - regularne USG transwaginalne, poziom CA-125, nowoczesny test EndoRNA (ocena ekspresji RNA w krwi) wspomagają wczesną diagnostykę zmian podejrzanych.
Mimo wzrostu ryzyka, większość pacjentek nie rozwinie raka, ale badania kontrolne są niezbędne.
Endometrioza a menopauza – czy objawy ustępują?
Menopauza prowadzi do spadku stężenia estrogenów, co często zmniejsza aktywność zmian endometriotycznych:
· Redukcja bólu - ustępuje przewlekły ból miednicy i dyspareunia.
· Przetrwałe ogniska - głęboko położone torbiele i zrosty mogą utrzymywać objawy.
· Terapia zastępcza - HTZ z estrogenami może nawracać objawy, dlatego zaleca się minimalne dawki oraz dodatek gestagenów.
Indywidualne podejście do HTZ jest kluczowe.
Objawy endometriozy – jak ją rozpoznać?
Typowe objawy endometriozy
· Przewlekły ból miednicy przed i w trakcie menstruacji (przewlekły ból miednicy).
· Menorrhagia – bolesne, obfite miesiączki.
· Dyspareunia – ból podczas stosunku.
· Dyschezja i dysuria – ból przy wypróżnianiu i oddawaniu moczu w trakcie krwawień.
· Zaburzenia płodności – trudności z naturalnym poczęciem.
Nietypowe objawy endometriozy
· Ból odcinka lędźwiowego promieniujący do kończyn.
· Zmęczenie i objawy przypominające PMS (zespół napięcia przedmiesiączkowego).
· Krwawienia międzymiesiączkowe.
· Objawy oddechowe (rzadko krwioplucie) przy rzadkich lokalizacjach w klatce piersiowej.
Powikłania endometriozy
· Torbiele czekoladowe w jajnikach.
· Zrosty otrzewnowe – ryzyko niedrożności jelit.
· Niepłodność – konieczność procedur wspomaganego rozrodu (program in vitro).
Wpływ endometriozy na płodność i ciążę
Endometrioza może znacząco wpływać na zdolność poczęcia i przebieg ciąży. Szacuje się, że 30–50% kobiet z endometriozą doświadcza trudności z zajściem w ciążę, a ryzyko niepłodności wzrasta wraz z zaawansowaniem choroby. Główne czynniki wpływające na płodność to stan zapalny, obecność zrostów i torbieli endometrialnych oraz zaburzenia hormonalne.
Endometrioza a ciąża – czy możliwe jest naturalne poczęcie?
Mimo że endometrioza utrudnia naturalne poczęcie, wiele pacjentek może zajść w ciążę bez interwencji medycznej:
- Łagodne i umiarkowane postaci choroby nie zawsze blokują drożność jajowodów ani nie obniżają jakości komórek jajowych.
- Usunięcie ognisk endometriozy podczas diagnostycznej laparoskapii może poprawić szanse na naturalne poczęcie.
- Immunomodulacja – zmniejszenie stanu zapalnego przy pomocy leków przeciwzapalnych i probiotyków poprawia środowisko w jajowodach i macicy.
Endometrioza a niepłodność – mechanizmy utrudniające zajście w ciążę
· Zrosty i zniekształcenia anatomiczne – ogniska w jajnikach i otrzewnej prowadzą do zrostów, które ograniczają ruchliwość jajowodów i przyleganie jajeczka.
· Torbiele endometrialne (torbiel endometrialna) – duże torbiele mogą mechanicznie zaburzać funkcję jajnika, a także wydzielać cytokiny prozapalne.
· Zaburzenia jakości komórek jajowych – chroniczny stan zapalny i stres oksydacyjny w ośrodku jajnikowym obniża jakość oocytów.
· Zaburzenia repercyjności endometrium – ogniska w macicy i zaburzenia w błonie śluzowej utrudniają implantację zarodka.
· Zaburzenia hormonalne – nierównowaga estrogen-progesteron, zaburzenia LH i FSH wpływają na cykl owulacyjny.
Wspomagane metody rozrodu
W przypadkach, gdy naturalne poczęcie jest utrudnione, wykorzystuje się procedury wspomaganego rozrodu:
· In vitro (IVF) – zapłodnienie pozaustrojowe z transferem zarodków do macicy.
· ICSI – wstrzyknięcie pojedynczego plemnika do komórki jajowej.
· Techniki wspierające: pobranie i hodowla komórek jajowych, zarodków, wsparcie lutealne.
Skuteczność IVF u pacjentek z endometriozą bywa niższa, jeżeli choroba jest zaawansowana, dlatego często łączy się zabieg chirurgiczny z procedurą in vitro.
Ciąża a aktywność endometriozy
· W 50–80% przypadków ciąża powoduje tymczasowe zmniejszenie objawów ze względu na podwyższony poziom progesteronu.
· Po porodzie i powrocie cyklu menstruacyjnego objawy mogą nawrócić.
Diagnostyka endometriozy – jak przebiega?
Laparoskopia
Złoty standard: bezpośrednia wizualizacja zmian, pobranie wycinków do badania histopatologicznego. Umożliwia jednoczesne leczenie chirurgiczne.
Badania obrazowe i markery
· USG przezpochwowe i MRI pomagają lokalizować torbiele.
· CA-125 – marker zapalny, niespecyficzny.
· Test EndoRNA – ocena profilu RNA w surowicy wspomaga diagnostykę.
Gdzie się zgłosić? Centra Leczenia Endometriozy
Specjalistyczne ośrodki oferują multidyscyplinarną opiekę: ginekologia, endokrynologia, dieta, psychologia. Programy in vitro dostępne w klinikach niepłodności.
Leczenie endometriozy – metody i możliwości
Leczenie farmakologiczne
· Doustna antykoncepcja – reguluje cykl, zmniejsza ból.
· Analog gonadoliberyny (GnRH agonisty/antagoniści) – prowadzą do stanu pseudomenopauzy.
· Gestageny (dydrogesteron, medroksyprogesteron) i inhibitory aromatazy – obniżają estrogeny.
· NLPZ – łagodzenie bólu.
Leczenie chirurgiczne
· Laparoskopowe usunięcie ognisk: laser, diatermia.
· Resekcja torbieli endometrialnych.
· Laparotomia w skomplikowanych przypadkach.
Profilaktyka endometriozy
Brak pewnych metod zapobiegawczych. Sugerowane:
· Dieta przeciwzapalna - omega‑3, warzywa, antyoksydanty.
· Aktywność fizyczna - poprawia regulację hormonalną.
· Karmienie piersią - wydłuża czas bezowulacyjny.
Styl życia a endometrioza
Dieta w endometriozie
· Ryby bogate w omega‑3, orzechy.
· Warzywa kapustne, owoce jagodowe.
· Ograniczyć czerwone mięso, gluten, nabiał.
Miesiąc Świadomości Endometriozy
Każdego marca odbywają się kampanie edukacyjne, marsze "Wear Orange", webinary. Celem jest zwiększenie wiedzy o endometriozie i poprawa diagnostyki.
Podsumowanie
Endometrioza to złożona choroba, której znaczenie jest coraz lepiej rozumiane dzięki badaniom i kampaniom edukacyjnym takim jak Miesiąc Świadomości Endometriozy. Kluczowymi elementami wsparcia są:
· Wczesna diagnostyka - niezwłoczne konsultacje ginekologiczne i zastosowanie laparoskopii.
· Indywidualne leczenie - farmakologiczne, chirurgiczne lub ich kombinacja zgodnie z nasilenie objawów oraz planami prokreacyjnymi.
· Wspomagane rozród - procedury takie jak IVF/ICSI w przypadku niepłodności.
· Zmiana stylu życia - dieta przeciwzapalna, regularne ćwiczenia, karmienie piersią.
Dzięki kompleksowemu podejściu i zwiększonej świadomości można efektywnie zarządzać chorobą, minimalizować ból oraz zapewnić lepsze rokowania prokreacyjne. Zachęcamy do dalszej edukacji i dzielenia się wiedzą, by wspólnie poprawiać jakość życia pacjentek z endometriozą.
Porady i artykuły zamieszczone w niniejszym artykule nie zastępują porady lekarskiej, stanowią jedynie źródło informacji. Przed skorzystaniem z zamieszczonych porad należy skonsultować się z lekarzem. Operator strony nie ponosi odpowiedzialności za błędy i treści zamieszczonych przez podmioty trzecie artykułów.
