Wątroba jest wielofunkcyjnym i fascynującym narządem w organizmie człowieka. Można go porównać do zaawansowanego laboratorium chemicznego. Pełni ok. 200 różnych funkcji, wśród których najważniejsze jest produkowanie glukozy (cukier, bez którego nie jest w stanie działać mózg), magazynowanie życiowo ważnych substancji (witaminy, żelazo) oraz usuwanie groźnych dla życia toksyn.
Mechanizm ten nie ma jednak części zamiennych, wątroba jest organem naprawdę niezastąpionym. Z tego względu zasługuje na naszą uwagę. Jeśli nie będziemy jej wspierać i traktować poważnie, z czasem zaczniemy odczuwać, że pewne procesy (jak np. procesy metaboliczne) w naszym organizmie nie będą przebiegały już tak sprawnie jak kiedyś. Właśnie dlatego powinniśmy o nią dbać przez całe życie.
Funkcje wątroby
Wątroba jest nazywana centralnym laboratorium ustroju ze względu na jej ważną rolę w metabolizmie ciała. Jest odpowiedzialna za tworzenie i wydzielanie żółci, regulację gospodarki węglowodanami, syntezę tłuszczów oraz kontrolę poziomu cholesterolu. Oprócz tego, produkuje również albuminy, czynniki krzepnięcia i inne białka, odpowiada za metabolizm i detoksykację leków oraz innych substancji zewnętrznych.
Wątroba to niezwykle ważny organ, a hepatocyty odgrywają w nim kluczową rolę. Dzięki nim organizm może przeprowadzać wiele procesów metabolicznych. W ciągu doby wątroba produkuje ok. 500-600 ml żółci, która jest roztworem kwasów żółciowych, cholesterolu, barwników żółciowych, fosfolipidów i elektrolitów. Kwas żółciowy jest ważnym elementem gospodarki cholesterolowej, ponieważ pomaga pozbyć się nadmiaru tego składnika z organizmu oraz ułatwia wchłanianie tłuszczów. Wątroba jest również odpowiedzialna za przetwarzanie wielu substancji, takich jak leki czy konserwanty spożywcze i wydalanie ich z organizmu za pomocą żółci lub moczu. Niestety, uszkodzenie wątroby przez niektóre leki może prowadzić do poważnych problemów, takich jak martwica hepatocytów, zaburzenia funkcjonowania komórek wątrobowych, stłuszczenie wątroby lub jej zwłóknienie i zapalenie.
Dolegliwości wątrobowe
Choroby wątroby dokuczają wielu osobom. Kojarzymy je przede wszystkim z ich najczęstszym objawem, jakim jest „ból wątroby”. Wątrobowy ból brzucha jest dość charakterystyczny — to ból brzucha z prawej strony pod żebrami. Jednak określenie „ból wątroby” jest nieprecyzyjne. Należy zaznaczyć, że wątroba sama w sobie nie sprawia dolegliwości bólowych (nie ma bowiem unerwienia czuciowego). Ból z prawej strony pod żebrami może pochodzić z rozciąganej i podrażnianej przez wątrobę błony surowiczej lub z powodu ucisku powiększonej wątroby na okoliczne narządy.
Trzeba też pamiętać, że ból wątroby nie jest jedynym objawem choroby. Jak rozpoznać, czy wątroba funkcjonuje prawidłowo i jakie objawy mogą towarzyszyć chorobom wątroby? Poniżej wymieniamy najczęściej spotykane objawy, mogące sugerować problemy z funkcjonowaniem wątroby:
Świąd skóry może być objawem cholestazy, czyli zaburzenia odpływu żółci z wątroby do przewodu pokarmowego. Nadmiar żółci zalegający w wątrobie i przewodach może przedostać się do krwi, co powoduje wzrost stężenia kwasów żółciowych i skutkuje swędzeniem skóry. Ten uciążliwy objaw najpierw występuje na dłoniach i stopach, a potem nasila się nocą, położeniu się do łóżka i ogrzaniu. W cięższych przypadkach można nawet doświadczyć żółtaczki. Cholestazę często wywołują takie czynniki, jak wirusowe zapalenia wątroby, nieprawidłowa anatomia tego narządu, choroby nowotworowe wątroby, stłuszczenie wątroby itp.
Żółtaczka jest wynikiem uwolnienia do krwi bilirubiny, barwnika produkowanego przez wątrobę. Bilirubina jest produktem przemiany i utylizacji hemoglobiny w czerwonych krwinkach. W przypadku zapalenia lub innych problemów wątroby może nastąpić zahamowanie metabolizmu bilirubiny lub utrudnione wydzielanie jej do przewodu pokarmowego. W rezultacie nadmiar tego barwnika przedostaje się do krwi, powodując żółte zabarwienie skóry i błon śluzowych. W przypadku żółtaczki mechanicznej, czyli kamienia, guza w drogach żółciowych dodatkowym objawem poza zażółceniem powłok skórnych jest ściemnienie moczu (brunatny mocz) i odbarwienie stolca.
Siniaki i skłonność do zasinień to kolejne skórne objawy chorej wątroby. Wątroba jest odpowiedzialna za produkcję czynników krzepnięcia, a kiedy jej funkcjonowanie jest zaburzone, ilość tych białek w krwi maleje. Może to prowadzić do małopłytkowości i zmniejszenia zdolności płytek krwi do hamowania krwawień. Efektem tych zmian może być łatwe powstawanie siniaków nawet przy niewielkim ucisku na skórę.
Wątroba jest odpowiedzialna za syntezę albuminy, czyli białka utrzymującego tzw. prawidłowe ciśnienie onkotyczne krwi. Oznacza to, że optymalne stężenie albuminy w organizmie zapewnia prawidłowy rozkład płynów między przestrzenią wewnątrznaczyniową (wewnątrz naczyń krwionośnych) a pozanaczyniową. Spadek albuminy powoduje patologiczne przesunięcie płynów poza naczynia krwionośne do tkanek. Efektem są obrzęki, które mogą pojawiać się np. wokół kostek (obrzęki podudzi).
Przewlekłe choroby wątroby
— stłuszczenie
Do stłuszczenia wątroby dochodzi, gdy ilość tłuszczu przekracza 5% masy wątroby i to może mieć poważne skutki. W tej chorobie stwierdza się przede wszystkim gromadzenie trójglicerydów i upośledzone wydzielanie cząsteczek cholesterolu o bardzo niskiej gęstości (VLDL). Poza powiększeniem i niebolesnością wątroby do objawów mogą też dołączyć ból i napięcie mięśni pod żebrami po prawej stronie lub żółtaczka. Osoby najbardziej narażone na to schorzenie to osoby otyłe, cukrzycy i alkoholicy, a jednym ze sposobów leczenia, choć o niepotwierdzonej skuteczności, jest redukcja masy ciała.
Choroby wątroby
— wirusowe zapalenie wątroby
Wirusowe zapalenie wątroby jest ostrą chorobą zakaźną, charakteryzującą się uszkodzeniem tego narządu. Wywołują je wirusy zapalenia wątroby, do których zaliczamy:
- wirusowe zapalenie wątroby typu A (WZW A), popularnie nazywane także żółtaczką pokarmową,
- wirusowe zapalenie wątroby typu B (WZW B), które określa się mianem żółtaczki wszczepiennej,
- wirusowe zapalenie wątroby typu C (WZW C), inaczej żółtaczka typu C,
- wirusowe zapalenie wątroby typu D (WZW D), które powoduje wirus HDV,
- wirusowe zapalenie wątroby typu E (WZW E), powodowane przez wirusa HEV.
Przyczyny powstania choroby WZW są ściśle powiązane z rodzajem wirusa, który ją spowodował, oraz drogą zakażenia. Wirusowe zapalenie wątroby typu A, potocznie nazywane także „chorobą brudnych rąk”, pojawia się najczęściej u dzieci i młodzieży. Szacuje się, że w około 95% wszystkich przypadków do zakażenia wirusem dochodzi drogą pokarmową poprzez spożywanie skażonej wody lub żywności, np. umytych w zakażonej wodzie owoców lub warzyw.
Wirusowe zapalenie wątroby typu B jest ostrą chorobą miąższu wątroby, wywołaną przez wirusa HBV przenoszącego się przez krew (pozajelitowo) oraz wydzieliny ludzkiego organizmu — w okresie okołoporodowym lub podczas kontaktu płciowego. Powszechnie uważa się, że możemy się nią zarazić głównie w szpitalu, jednak jak się okazuje, do kontaktu z wirusem dochodzi również m.in. w salonach tatuażu oraz gabinetach kosmetycznych, podczas zabiegu akupunktury lub piercingu. Co ważne, wirus WZW typu B przenoszony jest wyłącznie z człowieka na człowieka.
Wirusowe zapalenie wątroby typu C jest najbardziej podstępne dla naszego organizmu, bo w większości przypadków przebiega bezobjawowo i zazwyczaj wykrywane jest przypadkowo. Często jedynym objawem jest niewielkie powiększenie wątroby. Z tego powodu WZW typu C zazwyczaj zmienia się w postać przewlekłą, prowadząc do marskości lub nowotworu wątroby. Droga zakażenia wirusem jest tu podobna jak w wirusie HBV — w 80% przypadków do zakażenia dochodzi w szpitalu, np. podczas pobierania krwi, zabiegów endoskopowych lub transfuzji krwi.
Alkoholowe stłuszczenie wątroby
Przebieg tej choroby jest zależny od ilości spożywanego alkoholu, stanu odżywienia pacjenta, indywidualnych czynników genetycznych i metabolicznych. Alkoholowe zapalenie wątroby może objawiać się wzrostem aktywności enzymów wątrobowych, spadkiem liczby płytek krwi oraz zmianami w składzie i ilości krwinek czerwonych. Schorzenia te leczone są poprzez decyzję o zaprzestaniu spożywania alkoholu, co teoretycznie jest proste, ale praktycznie może być bardzo trudne, a nawet niemożliwe. W okresie abstynencji wiele zmian w funkcjonowaniu wątroby można odwrócić (oprócz zwłóknienia), dlatego regularne badania są ważne, aby szybko reagować na choroby i zapobiegać dalszym uszkodzeniom tego organu.
Jak zadbać o wątrobę?
Podstawą działania mającego na celu zachowanie sprawności wątroby jest odpowiednia dieta, skupiająca się na unikaniu potraw smażonych, bogatych w tłuszcze i ciężkostrawnych. Przy chorobach wątroby należy także zrezygnować z żywności wysokoprzetworzonej. Ważnym aspektem jest także rezygnacja z napojów alkoholowych, które w znacznym stopniu obciążają wątrobę, jak również mocnej kawy i herbaty.
W myśl zasady, że lepiej jest przeciwdziałać niż leczyć, warto systematycznie dbać o pracę wątroby. Jeśli chcesz poprawić jej funkcjonowanie, postaw na nutraceutyki w formie naparów i suplementów diety. Jakie są najlepsze zioła na wątrobę?
Zioła na poprawę stanu wątroby
Doskonałym sposobem na zadbanie o wątrobę są zioła — zarówno w postaci olejów, jak i naparów. Prawidłowo dobrane preparaty ziołowe są dobrze tolerowane, w przeciwieństwie do niektórych leków. Ziołolecznictwo sprawdza się zarówno w profilaktyce chorób wątroby, jak i w ich trakcie.
Zioła na wątrobę, które wykazują działanie ochronne na miąższ wątroby, to przede wszystkim: ostropest plamisty zawierający w składzie sylimarynę — substancję, która działa ochronnie i regenerująco na komórki miąższu wątroby. Ostropest plamisty posiada wiele zalet prozdrowotnych i dlatego zasługuje na szczególną uwagę, także dla osób z zaburzeniami trawienia i o podwyższonym poziomie cholesterolu we krwi.
Ziele, które pomaga w stanach skurczowych i wspomaga wydzielanie żółci, tak ważne dla zdrowia wątroby to ziele dziurawca. Dziurawiec dzięki wysokiej zawartości flawonoidów polecany jest w chorobach, w których zmniejsza się wydzielanie żółci. Ziele dziurawca działa rozkurczająco na przewód pokarmowy i pomaga, gdy dokucza kolka.
Poważnym problemem zdrowotnym dotyczącym wątroby jest stłuszczenie wątroby. Stłuszczenie wątroby wymaga dyscypliny dietetycznej, aktywności fizycznej. Zioła na stłuszczoną wątrobę to te, które wpływają na jej procesy regeneracyjne i tu bezkonkurencyjny okazuje się karczoch zwyczajny oraz mniszek lekarski.
Popularnym duetem wspomagającym pracę wątroby jest połączenie kurkumy i piperyny. Kurkuma wspomaga trawienie i utrzymanie zdrowej wątroby, a także pobudza apetyt. Piperyna — czyli ekstrakt z owoców pieprzu czarnego, pomaga oczyścić wątrobę i wzmaga jej prawidłowe funkcjonowanie. Składniki chemiczne tego tandemu działają przeciwzapalnie i antyoksydacyjnie, a dodatkowo jedna substancja wzmaga przyswajalność drugiej, więc warto wybierać preparaty ziołowe zawierające kurkuminę w połączeniu z piperyną.
Ziołolecznictwo z powodzeniem wykorzystywane jest w leczeniu wielu schorzeń i choć fitoterapia wymaga większej cierpliwości i czasu na osiągnięcie rezultatów leczniczych niż leczenie farmakologiczne, to i tak warto zastanowić się nad wykorzystaniem dobrodziejstwa natury.
ANNA LEWANDOWSKA
mgr farmacji
redaktor portalu gdziepolek.pl
Piśmiennictwo:
Gajewski P. (2023). Interna Szczeklika — Podręcznik Chorób Wewnętrznych, Medycyna Praktyczna.
Dąbrowski A. (2019). Podręcznik: Wielka Interna — Gastroenterologia, Medical Tribune Polska.
Pal M. M. (2017). Choroby wątroby i dróg żółciowych w gabinecie lekarza POZ, Lekarz POZ 1/2017.
Paulina Gulbicka P. et. al. (2018). Współczesne terapie niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby, Forum Zaburzeń Metabolicznych 9(4):168-174.
Misiurewicz-Gabi A. (2020). Wątroba nie boli, Kurier Medyczny (2/2020): 8-9.
Porady i artykuły zamieszczone w niniejszym artykule nie zastępują porady lekarskiej, stanowią jedynie źródło informacji. Przed skorzystaniem z zamieszczonych porad należy skonsultować się z lekarzem.
Operator strony nie ponosi odpowiedzialności za błędy i treści zamieszczonych przez podmioty trzecie artykułów
