Elektrolity są pierwiastkami naturalnie występującymi w organizmie – w krwi, osoczu i płynach tkankowych. Są to wodne roztwory jonów: sodu, potasu, wapnia, magnezu, chlorku. Odgrywają one kluczową rolę w utrzymywaniu odpowiedniej gospodarki wodno-elektrolitowej, przewodzeniu impulsów nerwowych oraz utrzymywaniu prawidłowego ciśnienia osmotycznego. Ponadto regulują pracę mięśni i wpływają na regenerację tkanek.
Prawidłowe stężenie elektrolitów u osób dorosłych
Sód: 135–145 mmol/l
Sód pełni w organizmie wiele kluczowych funkcji, a zaburzenia jego stężenia mogą przysporzyć poważnych problemów. Do głównych zadań tego cennego pierwiastka należą:
· utrzymywanie równowagi osmotycznej organizmu w płynach zewnątrzkomórkowych ustroju – oznacza to, że reguluje on objętość wody w organizmie i chroni nas przed odwodnieniem,
· utrzymywanie równowagi kwasowo- -zasadowej (razem z potasem i chlorem)
· udział w przewodzeniu impulsów, odpowiada więc za stan napięcia mięśni gładkich, szkieletowych i serca.
Dzienne zapotrzebowanie na sód u osób dorosłych waha się w granicach 1200‑1500 mg. W dzisiejszych czasach niedobór sodu zdarza się niezwykle rzadko. W mediach nieustannie prowadzone są kampanie zachęcające do ograniczania spożycia tego pierwiastka wraz z solą, która jest obecna w ogromnej ilości produktów spożywczych. Zdarza się jednak, że stężenie sodu w ustroju jest zbyt niskie. Zazwyczaj nie jest to kwestia diety, a zaburzeń zdrowia. Do głównych przyczyn niedoboru sodu można zaliczyć:
· przewlekłe biegunki,
· wymioty,
· intensywne pocenie się,
· zaburzenia czynności nerek,
· niewydolność serca,
· niewydolność wątroby,
· niedoczynność nadnerczy.
Często niski poziom sodu obserwuje się u sportowców po długim i wyczerpującym wysiłku. Jeśli dojdzie do hiponatremii (zbyt niskiego poziomu sodu w organizmie), możemy spodziewać się takich objawów, jak:
· zaburzenia koncentracji i pamięci,
· utrata apetytu,
· wzmożone zmęczenie,
· bóle głowy,
· obniżenie ciśnienia krwi,
· senność,
· zawroty głowy.
Sód przyjmujemy wraz z pożywieniem. Głównymi źródłami tego pierwiastka oprócz soli kuchennej są: wołowina, wieprzowina, wędzone mięso, konserwy, ser, zielone oliwki, chleb żytni, chipsy ziemniaczane, słone paluszki, solone orzeszki, ketchup oraz kiszona kapusta i ogórki.
Potas: 3,5–5,1 mmol/l
Potas w naszym organizmie ma wiele istotnych funkcji z czego najważniejsze to:
· utrzymanie równowagi wodno - elektrolitowej i kwasowo-zasadowej,
· wpływ na regulowanie ciśnienia krwi,
· udział w przewodzeniu impulsów nerwowych – bierze udział m.in. w regulacji pracy serca i mięśni,
· zwiększanie napięcia mięśni i przepuszczalności błon,
· udział w metabolizmie białek i węglowodanów,
· aktywowanie ponad czterdziestu reakcji enzymatycznych,
· wpływ na perystaltykę jelit,
· jest niezbędny organizmowi do wzrostu.
Skutki niedoboru tego pierwiastka mogą być dość poważne, choć podobnie jak w przypadku sodu zdarzają się rzadko. W przypadku niedoboru, czyli hipokaliemii mogą wystąpić:
· skurcze mięśni,
· osłabienie, podenerwowanie,
· nieregularna praca serca,
· pojawienie się opuchlizny na nogach,
· nadciśnienie,
· nietolerancja glukozy,
· senność,
· zawroty głowy,
· wymioty,
· trudności z koncentracją.
Na zaburzenia stężenia potasu w ustroju szczególnie narażone są osoby stosujące leki na nadciśnienie z grupy diuretyków. U osób pracujących fizycznie, pijących dużo kawy, chorych na cukrzycę czy intensywnie odchudzających się mogą pojawić się niedobory tego pierwiastka. Jeśli poziom potasu w naszym organizmie jest zbyt wysoki, mówimy o hiperkaliemii. Stan taki może powstać, gdy nerki nie nadążają z usuwaniem potasu lub gdy ich funkcjonowanie jest zaburzone. Łagodna hiperkaliemia zwykle bywa niezauważona. Problem pojawia się w cięższych postaciach. Mogą pojawić się wtedy groźne objawy:
· spowolnienie pracy serca, nawet z jego zatrzymaniem,
· osłabienie mięśni,
· apatia,
· mrowienie.
Potas znajduje się w wielu produktach spożywczych. Największą zawartość potasu mają warzywa jak owoc i liście pomidora, kalarepa, pasternak, brukselka, jarmuż, natka pietruszki, szpinak, fasola gotowana, koperek, grzyby, np. jak boczniaki i kurki, owoce jak suszone morele, suszone figi, suszone śliwki, świeże banany, melony, awokado, czereśnie, śliwki, nabiał oraz mięso.
Magnez: 0,65–1,2 mmol/l
Magnez to pierwiastek mający szczególnie ważne znaczenie biologiczne. Odpowiada on za prawidłowe funkcjonowanie i przekazywanie sygnałów w układzie nerwowym. Ponadto stanowi istotny budulec tkanki kostnej oraz pozwala utrzymać odpowiednie ciśnienie krwi. W cukrzycy typu II zmniejsza insulinooporność oraz ryzyko przewlekłych powikłań cukrzycowych, np. zwyrodnień układu nerwowego, nerek czy uszkodzeń narządu wzroku. W ciąży natomiast zapobiega on rzucawce ciężarnych. Magnez można określić jako pierwiastek wpływający na cały organizm. W związku z jego szerokim działaniem bardzo ważne jest dbanie o jego odpowiedni poziom.
Do najczęstszych objawów nagłego niedoboru magnezu należą:
· drganie powiek,
· skurcze łydek,
· mrowienie i drętwienie kończyn,
· pogorszenie samopoczucia,
· pogorszenie jakości snu,
· bóle i zawroty głowy.
Do objawów przewlekłego niedoboru magnezu należą:
· insulinooporność,
· cukrzyca typu II,
· nadciśnienie,
· miażdżyca,
· astma oskrzelowa,
· arytmia.
Dziennie zapotrzebowanie osoby dorosłej na magnez to 250-400 mg. Zapotrzebowanie to rośnie u kobiet karmiących piersią bądź będących w ciąży. Wtedy może sięgać nawet 500-600 mg. Bogatym źródłem tego pierwiastka w pożywieniu są między innymi: rukola, natka pietruszki, migdały, pestki dyni, szczaw, kakao, gorzka czekolada, kasza gryczana, fasola, awokado, szpinak, orzech włoski, banan.
Wapń: 2,25–2,75 mmol/l
Rola wapnia jako pierwiastka niezbędnego do prawidłowego rozwoju i funkcjonowania organizmu człowieka nie sposób kwestionować. Jego najważniejsze funkcje to:
· budulec kości i zębów,
· utrzymanie prawidłowej akcji serca, kurczliwości mięśni,
· krzepliwość krwi,
· przeciwdziałanie zapaleniom,
· utrzymanie równowagi kwasowo - zasadowej,
· udział w procesach przemiany materii.
Niedobór wapnia, szczególnie w okresie dzieciństwa, prowadzi do chorób kości, krzywicy czy próchnicy. Objawy niedoboru wapnia mogą też powodować bóle stawów, mrowienie mięśni, nieprawidłowości ze strony układu naczyniowo-sercowego, problemy z nadpobudliwością i osłabienie. Osoby starsze z niedoborem wapnia w organizmie mogą chorować na osteoporozę, objawiającą się ubytkiem masy kostnej. Niedobór wapnia może być spowodowany zaburzeniami wchłaniania z układu pokarmowego, niedoborem witaminy D, niewłaściwą pracą trzustki i wątroby, niewydolnością nerek, spożywaniem dużych ilości czarnej herbaty, napojów gazowanych, kawy i alkoholu, paleniem tytoniu, spożywaniem soli, która zwiększa wydalanie wapnia z organizmu.
Zalecana dawka spożycia jest zróżnicowana w zależności od płci i wieku. Przyjmuje się, że dzieci i młodzież w okresie intensywnego wzrastania powinny przyjmować 800‑1200 mg wapnia na dobę, dorośli 1000 mg, kobiety w ciąży lub karmiące 1200-1500 mg, kobiety po menopauzie 1500 mg, a osoby starsze, które przekroczyły 65. rok życia, 1500 mg. Główne źródło najlepiej przyswajalnego wapnia to mleko i jego przetwory. Cennym rybnym źródłem wapnia są szproty. Roślinne źródła wapnia to głównie sezam, pasta tahini, nasiona chia, mak, figi suszone, migdały, masło i mleko migdałowe, siemię lnianie, orzechy brazylijskie, laskowe i pistacjowe, czosnek, zielone warzywa (brokuły, brukselka, natka pietruszki, jarmuż), warzywa strączkowe (soja, fasola, fasola szparagowa), szczaw, biała kapusta, marchew, ziarna słonecznika, kasza gryczana i jęczmienna, pieczywo pełnoziarniste.
Chlor: 98–106 mmol/l
Chlor w organizmie człowieka występuje pod postacią kluczowych jonów Cl– (anionów chlorkowych). Bierze udział w utrzymaniu prawidłowej gospodarki wodno-elektrolitowej i równowagi kwasowo-zasadowej. W największej ilości znajduje się w osoczu w płynie zewnątrzkomórkowym oraz w płynie śródmiąższowym, czyli w chłonce. Mniejsza część anionów chlorkowych obecna jest we włóknach kolagenowych tkanki łącznej oraz wewnątrz komórek. Jony chlorkowe wchodzą w skład soku żołądkowego (kwas solny), który umożliwia trawienie pokarmów.
Stan prawidłowego stężenia chloru w organizmie nazywany jest chloremią. Ze względu na zbyt niskie lub zbyt wysokie stężenie tego pierwiastka w ustroju wyróżnia się hipochloremię oraz hiperchloremię.
Hipochloremią nazywa się stan, w którym stężenie chlorków w ustroju wynosi poniżej 95 mmol/l. Przyczynami hipochloremii mogą być silne wymioty i biegunki oraz schorzenia, jak: rozedma płucna, choroba Addisona czy choroby nerek. Często występuje u osób stosujących leki moczopędne czy zobojętniające. Objawami zbyt niskiego stężenia chlorków w organizmie są:
· bóle i drżenia mięśni,
· zawroty głowy,
· osłabienie,
· problemy trawienne.
Hiperchloremia to stężenie chlorków w ustroju przewyższające 105 mmol/l. Taki wynik może być powiązany z chorobami nerek lub zespołem Cushinga. Stan ten występuje u osób odwodnionych, chorujących na cukrzycę oraz spożywających duże ilości soli spożywczej. Objawy towarzyszące hiperchloremii dotyczą głównie układu nerwowo-mięśniowego, ale mogą pojawić się również:
· nudności,
· wymioty,
· zaburzenia oddychania,
· przyspieszona akcja serca.
Głównym źródłem jonów chlorkowych w pożywieniu jest sól kuchenna składająca się z anionu chlorkowego oraz kationu sodowego (NaCl).
Jak widać rola wymienionych pierwiastków jest ogromna, a dobrostan naszego organizmu jest w dużej mierze zależny od ich zrównoważonego stężenia. Prawidłowa dieta, zróżnicowana i zbilansowana zależnie od stanu naszego organizmu jest kluczowym elementem zapewniającym homeostazę ustroju. Dzieci, kobiety w ciąży i karmiące, osoby chore, rekonwalescenci, ale też osoby pracujące fizycznie i sportowcy powinny szczególnie dbać o swój codzienny jadłospis. Obecnie na rynku aptecznym spotkamy mnogość preparatów, tzw. suplementów, które pomogą utrzymać prawidłowy poziom elektrolitów.
mgr farm.
Rafał Kiczek
Apteka Pro-Familia – Rzeszów
farmaceuta
Porady i artykuły zamieszczone w niniejszym artykule nie zastępują porady lekarskiej, stanowią jedynie źródło informacji. Przed skorzystaniem z zamieszczonych porad należy skonsultować się z lekarzem.
Operator strony nie ponosi odpowiedzialności za błędy i treści zamieszczonych przez podmioty trzecie artykułów.